Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 22 października 2015 r., w sprawie C-277/17 orzekł w trybie prejudycjalnym na wniosek NSA w sprawie o następującym stanie faktycznym:

• Spółka nabywała olej napędowy, który wykorzystywała w ramach swojej działalności gospodarczej oraz dokonywała odliczenia podatku VAT z tytułu faktur dokumentujących te transakcje,
• w wyniku kontroli organ odmówił prawa do odliczenia na tej podstawie, że faktury zostały wystawione przez podmiot nieistniejący,
• w toku postępowania Spółka wskazała, że otrzymała od swojego kontrahenta dokumenty takie jak odpis z KRS, statystyczny numer przedsiębiorcy oraz zaświadczenie o nadaniu numeru NIP.

NSA wystąpił z pytaniem prejudycjalnym:

• czy w świetle dyrektywy w sytuacji, gdy podatnik oraz organy podatkowe nie są w stanie ustalić rzeczywistego dostawcy towaru, transakcja może zostać uznana za dostawę towarów, a jeśli tak to
• czy przepisy dyrektywy zezwalają na prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego od podmiotu, który nie był rzeczywistym dostawcą towaru i nie ma możliwości ustalenia rzeczywistego dostawcy.

TSUE wskazał, że organy nie mogą w sposób generalny wymagać od podatników, aby ci sprawdzali, czy wystawca faktury dysponuje towarami, czy jest w stanie je dostarczyć, a także czy kontrahent ten składa deklarację i płaci podatek VAT.

W ocenie TSUE, podatnik ma prawo do odliczenia od faktur kontrahenta, którego w świetle przepisów należy uznać za podmiot nieistniejący, o ile nie zostanie wykazane, że wiedział on lub powinien był wiedzieć, że dostawa wiązała się z przestępstwem. Jednakże to organy powinny zbadać, czy podatnik posiadał taką wiedzę.

Rozstrzygnięcie Trybunału jest korzystne dla podatników i wpisuje się w dotychczasową linię orzeczniczą w tym zakresie. Niemniej jednak, w sytuacji wątpliwych kontrahentów warto zadbać o dokumenty potwierdzające ich istnienie, w szczególności że w obecnej chwili istnieje możliwość bezpłatnego sprawdzenia:

• występowania przedsiębiorców w odpowiednich portalach, tj. w rejestrze KRS lub CEiDG, a także
• czy podmiot jest podatnikiem VAT czynnym czy zwolnionym.

zacytowano za:

TLA Smoczyński Koniewski Doradztwo Podatkowe Sp. z o.o. / TLA Smoczyński Koniewski Kancelaria Prawna Sp. k

Wyrok potwierdził tezy wynikające z wcześniejszych orzeczeń TSUE m.in. w sprawie:

• Mahagében i Peter Dávid C-80/11 i C-142/11, gdzie uznano, że niedopuszczalna jest praktyka odmawiająca odliczenia VAT tylko z tego powodu, iż wystawca faktur dopuścił się nieprawidłowości, bez udowodnienia przez organ podatkowy na podstawie obiektywnych przesłanek, że nabywca wiedział lub powinien był wiedzieć, iż transakcja wiązała się z przestępstwem popełnionym przez wystawcę faktury lub inny podmiot działający na wcześniejszym etapie obrotu;
• Dankowski C 438/09, gdzie uznano, że podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia VAT zapłaconego z tytułu nabycia usług wykonanych przez podmiot niezarejestrowany jako podatnik podatku od wartości dodanej z faktury zawierającej wszystkie informacje wymagane przez prawo, a w szczególności dotyczące ustalenia tożsamości jej wystawcy oraz rodzaju wykonanych usług.

W omawianym wyroku TSUE wyraźnie stwierdził, że jeśli podatnik VAT posiada informacje pozwalające podejrzewać istnienie nieprawidłowości lub przestępstwa, powinien dążyć do poznania szczegółów, aby upewnić się co do wiarygodności sprzedawcy. Jednocześnie uznał, że organy podatkowe nie mogą generalnie wymagać od podatników, by badali (i posiadali potwierdzające to dokumenty), czy:

• wystawca faktury dysponuje danymi towarami i jest w stanie je dostarczyć oraz
• wywiązuje się z obowiązku złożenia deklaracji i zapłaty VAT.

Zdaniem TSUE do odliczenia podatku naliczonego niezbędne jest:

• faktyczne zaistnienie dostawy towarów lub świadczenia usług,
• posiadanie przez nabywcę statusu czynnego podatnika VAT,
• wykorzystywanie nabytych towarów lub usług do czynności opodatkowanych VAT,
• posiadanie przez nabywcę faktury zawierającej wszystkie wymagane prawem elementy, w szczególności NIP dostawcy.

Natomiast nie mogą być przeszkodą do odliczenia podatku naliczonego nieprawidłowości w zakresie rozliczenia podatku należnego przez dostawcę, jeżeli podatnik odliczający VAT nie wiedział i nie mógł o nich wiedzieć.

Nawet brak uprawnień dostawcy do prawnego dysponowania towarami nie może wyłączyć uprawnień nabywcy do odliczenia podatku naliczonego, jeśli towary zostały faktycznie przekazane nabywcy, a ten wykorzystał je do swojej działalności opodatkowanej VAT. Pojęcie „dostawa towarów” w unijnych, a także krajowych przepisach dotyczących VAT obejmuje każdą transakcję przekazania towarów przez dostawcę, która upoważnia nabywcę do rozporządzania towarami, jakby był jej właścicielem.

Jakie stanowisko zajmują polskie sądy

Polskie sądy jeszcze przed wydaniem ostatniego orzeczenie Trybunału wydawały orzeczenia biorące pod uwagę dobrą wiarę podatnika VAT. Przykładem jest wyrok NSA z 22 października 2014 r. (sygn. I FSK 1616/13), w którym sąd uwzględnił skargę kasacyjną podatnika m.in. dlatego, że sąd pierwszej instancji (WSA) nie przedstawił oceny poszczególnych transakcji pod kątem dochowania przez skarżącą należytej staranności w doborze kontrahentów i nawiązaniu relacji handlowych. Natomiast brak dobrej wiary po stronie skarżącej został przez WSA stwierdzony w sposób zbiorczy w odniesieniu do wszystkich kontrahentów. NSA uznał, że:

(...) zachowanie przez podatnika dobrej wiary powinno być oceniane na moment zawarcia transakcji (np. świadczenia usług). Innymi słowy, podstawą oceny zachowania przez podatnika dobrej wiary powinny być okoliczności istniejące i znane podatnikowi najpóźniej w momencie dokonywania przez niego transakcji z kontrahentem. Przez dobrą (złą) wiarę należy bowiem rozumieć określony stan wiedzy (świadomości) podatnika z chwili dokonania przez niego transakcji opodatkowanej podatkiem od towarów i usług.

Jakie stanowisko zajmują organy podatkowe

Niestety, polska administracja podatkowa zdaje się nie zauważać też orzecznictwa TSUE w zakresie dobrej wiary podatników VAT. Przykładem może być odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów i jednocześnie Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej z 16 czerwca 2015 r. na zapytanie poselskie nr 8246. W odpowiedzi tej stwierdzono m.in.:

Dołożenie należytej staranności w zakresie weryfikacji kontrahentów polega nie tylko na pozyskaniu kopii dokumentów nadania REGON, NIP, odpisu z KRS oraz koncesji na obrót paliwami, lecz na sprawdzeniu rzetelności kontrahenta, okoliczności towarzyszących nawiązaniu współpracy i prowadzeniu interesów z kontrahentami. Dla określenia uprawnienia podatnika do odliczenia podatku naliczonego z faktur podmiotu firmującego jedynie sprzedaż paliwa, po pierwsze nie ma znaczenia, czy skarżący działał w dobrej wierze, ale to, czy przy zachowaniu należytej staranności wymaganej w obrocie tego rodzaju towarami, przedsiębiorca co najmniej powinien był wiedzieć, że otrzymane faktury jedynie firmują sprzedaż towaru, a nie dokumentują faktycznej jego sprzedaży przez ich formalnego wystawcę.

Podatnikom będącym w dobrej wierze pozostaje zatem mieć w podobnych sytuacjach jedynie nadzieję na korzystny wyrok, jeżeli nie w polskim sądzie administracyjnym, to przynajmniej przed Trybunałem Sprawiedliwości UE w Luksemburgu. Być może administracja podatkowa po kolejnej przegranej sprawie zmieni w końcu swoją restrykcyjną praktykę w zakresie odliczania VAT.

Obecnie podatnik ma więcej możliwości na sprawdzenie swojego kontrahenta. Warto z nich korzystać, aby nie być pozbawionym odliczenia VAT.